زباله اصطلاحا به فضولات جامد، نیمه جامد یا مایعی گفته می شود كه ظاهرا به درد نخور بوده و دور ریخته می شود. زباله خانگی شاید مهمترین بخش زباله محسوب شوند كه در صورت تفكیك و مدیرت صحیح بتوانند بخشی از سرمایه های ملی را باز گرداند. امروزه به دلیل افزایش جمعیت، زباله های شهرها نیز افزایش یافته است. از آن گذشته رواج فرهنگ مصرف سبب شده است در شهرهای بزرگی چون تهران هر فرد روزانه ۹۰۰ گرم زباله تولید كند. زباله های خانگی عبارتند از: پس مانده های مواد خوراكی، كاغذ، شیشه، فلزات، پلاستیك، پارچه و غیره. بخش بزرگی از زباله های خانگی را پس مانده های گیاهی و حیوانی مثل پس مانده سبزی ها، پوست و ضایعات میوه و استخوان و ضایعات گوشت و مرغ و ماهی تشكیل می دهند كه زباله تر به حساب می آید. كاغذ و مقوا اعم از روزنامه، كتاب، دفتر و كاغذ بسته بندی نیز بخش بزرگ دیگری از زباله را تشكیل می دهد.

انواع پلاستیك، ظروف یك بار مصرف، اسباب بازی و قوطی های فلزی و شیشه ای نیز بخشی از زباله های منازل است. باید توجه داشت تمام موادی كه از نظر ما به درد بخور نیستند، دور ریختنی نیست. اگر به هزینه های جمع آوری و دفن زباله نگاهی بیندازیم، متوجه می شویم كه با كمی دقت می توان از استهلاك چه سرمایه قابل توجهی جلوگیری كرد. هزینه جمع آوری و دفن هر تن زباله ۳۵ هزار ریال است. برای تولید هر تن كاغذ باید ۱۵ اصله درخت تنومند قطع شود و برای تولید هر تن آلومینیوم ۴ تن سنگ معدن و ۷ تن زغال سنگ و قیر لازم است. برای تولید شیشه باید مقدار زیادی شن و ماسه از زمین استخراج شود. عمل حفاری و استحراج منظره زشتی به محل معدن می دهد و علاوه بر آن مقدار زیادی سوخت و آب نیز مصرف می شود.

هر تن زباله حدود ۴۰۰ متر مكعب گاز گلخانه ای دی اكسید كربن متصاعد می كند و از هر تن زباله ۴۰۰ تا ۶۰۰ لیتر شیرابه خارج می شود كه می تواند تاثیر خطرناكی روی آب و خاك داشته باشد و محل های دفن زباله هر روز گسترش بیشتری پیدا می كنند. اگر تولید زباله به همین ترتیب ادامه داشته باشد، مدت زیادی طول نخواهد كشید كه تمام اراضی اطراف شهرها پر از زباله شده و محلی برای دفن زباله باقی نخواهد ماند. بازگشت به طبیعت در مورد بسیاری از مواد موجود در زباله به طول می انجامد و این مواد سالها باعث آلودگی و آسیب به محیط زیست می شوند. شیشه و قوطی های فلزی و بویژه آلومینیومی صدها سال روی زمین باقی می مانند. كیسه ها و ظروف پلاستیكی كه یك روز به دلیل سبكی و دوام آنها ساخته شدند، امروزه عامل بزرگترین مشكلات زیست محیطی هستند. پلاستیك غیر قابل تجزیه است و كیسه های نایلونی به طور متوسط ۵۰۰ سال در محیط باقی می مانند. كیسه های پلاستیكی همراه باد همه جا پخش می شوند و بیشتر آنها سر از دریا در آورده با بلعیده شده به وسیله جانداران سبب مرگ آنها می شوند. چنانچه پلاستیك و نایلون موجود در زباله سوزانده شود، اسید كلریدریك ایجاد می كند كه باعث آلودگی هوا و آسیب رساندن به انسان و دیگر موجودات می شود. از سوی دیگر، انباشته شدن زباله در محل و شهرها مكان خوبی برای رشد میكروبها و تولید و تكثیر حشرات و جانوران موذی نظیر موش است؛ زیرا زباله ۳ عامل رشد و تكثیر این جانداران یعنی مواد غذایی، رطوبت و پناهگاه را با خود دارد. طبق برآوردهای علمی در هر گرم خاكروبه بین ۵۰ هزار تا ۱۰ میلیون باكتری مختلف وجود دارد. مگس كه ناقل انواع اسهال، حصبه، وبا، سل و … است و موش كه تكثیر آن بستگی به میزان زباله دارد و تیفوس و طاعون را اشاعه می دهد، در اثر انباشتگی زباله سلامت محیط انسانی را تهدید می كنند. بعضی از زباله های خانگی مثل انواع باكتری، لامپهای مهتابی و جیوه ای و لوازم الكترونیكی به علت داشتن سرب، جیوه و كادمیوم در تركیب خود خطرناك هستند. همچنین تعویض خانگی روغن موتور ماشین و جاری كردن آن در فاضلاب شهری به دلیل وجود مواد سمی باعث آلودگی آبها می شود. یك لیتر روغن موتور می تواند تا یك میلیون لیتر آب سالم را آلوده كند.

در حالی كه این روغن موتور قابل بازیافت و استفاده مجدد است و می توان آن را به تعویض روغنی ها تحویل داد تا آن را برای تصفیه مجدد تحویل پالایشگاه دهند.

چگونه مدیریت زباله های خانه را به عهده بگیریم؟

مصرف درست می تواند تا حد زیادی هزینه های خانواده و مصرف آب و انرژی را پایین بیاورد و از تولید بیش از اندازه زباله جلوگیری كند.

برای مدیریت زباله های منزل در درجه اول مواد قابل تجزیه مثل پس مانده های آشپزخانه و مواد غذایی را از سایر مواد جدا كنید. این مواد بسرعت تجزیه شده به طبیعت باز می گردد. پس مانده های گیاهی نیز به كود كمپوست تبدیل می شود كه برای اصلاح خواص خاك و جبران مواد غذایی از دست رفته آن مفید است و با اجرای دقیق این طرح می توان روزانه ۵۳۰ هكتار خاك كشور را احیا كرد. روزنامه ها و كاغذهای باطله و دفترچه های تمام شده مشق نیز قابل بازیافت است كه باید جداسازی شود. همچنین شیشه های به درد نخور منزل علاوه بر قابلیت مجدد تبدیل به شیشه در صورت بازیافت، فضای دفن زباله را نیز اشغال نمی كند. بنابراین شیشه ها را نیز در محل دیگری نگهداری كنید و وقتی انباشته شد آن را به ماموران بازیافت یا خریداران دوره گرد بفروشید. ظروف و قوطی های فلزی آلومینیوم را دور نیندازید. بازیافت آلومینیوم می تواند ۹۰ درصد انرژی لازم برای ساخت آن را به صرفه جویی كند. آلودگی مرحله تولید آن نیز ۹۵ درصد كمتر است. این قوطی ها را نیز جدا نگهدارید و به فروشنده های دوره گرد بفروشید تا به قوطی، ظرف جدید، فویل و ظروف یكبار مصرف آلومینیومی تبدیل شود.

برای كاهش خطرات میكروبها و حشرات، در سطل زباله از كیسه های پلاستیكی سالم جای میوه یا خریدهای دیگر استفاده كنید و هر شب در زمان مناسب زباله را به رفتگر تحویل دهید. كیسه های پلاستیكی، ضایعات پلاستیكی و لوازم پلاستیكی شكسته را جمع آوری كنید و به خریداران دوره گرد تحویل دهید. تا جایی كه ممكن است از لباسها و پارچه ها استفاده كنید. از پارچه های پنبه ای برای گردگیری و استفاده در آشپزخانه می توان بهره گرفت. لوازم برقی از انواع باتری بهتر است تا حد ممكن از اسباب بازیها و لوازم باتری دار استفاده نكنید. باتری ها حاوی مواد سمی هستند و قرار گرفتن آن در دسترس بچه ها كار درستی نیست. از قرار دادن لامپهای سوخته در محلی كه قابل شكستن است، خودداری كنید. مواد موجود در آنها بشدت آلاینده است. ظروف غذا را ابتدا كاملا تخلیه كنید و سپس بشویید. این كار باعث می شود رطوبت كمتری وارد زباله ها شود. خرده نان و پس مانده سفره را نیز می توانید برای پرنده ها بریزید. سعی كنید فقط مواد قابل تجزیه را در كیسه ریخته و تحویل رفته گر بدهید. هنگام خرید از بسته بندیهای زیاد از سوی فروشنده جلوگیری كنید. خرید را به طور كلی انجام دهید. مثلا برنج را برای مصرف سالانه خریداری كنید. با این روش كیسه های كمتری برای بسته بندی استفاده می شود. برای خرید نیز می توانید از ساكهای پارچه ای كه پارچه های موجود در خانه ساخته اید، استفاده كنید در صورت امكان شیرینی و آجیل را در پاكتهای كاغذی بخرید. از ظروف یك بار مصرف نیز كمتر استفاده كنید.

اگر در حیاط خانه تان باغچه دارید، می توانید مقداری از زباله ها و پس مانده های آشپزخانه مثل پوست تخم مرغ، استخوان، ضایعات سبزی و میوه و ضایعات گوشتی و دیگر مواد قابل تجزیه را در گوشه باغچه تان به كمپوست تبدیل كنید.